Column Astrid Potemans
Denkfouten
Ik ben Astrid, PhD bij de Leerstoel Publiek Opdrachtgeverschap in de bouw, en ik maak wel eens denkfouten. Net als iedereen. Zo heb ik in mijn studententijd fanatiek geroeid. Als ik wedstrijden won dan lag het altijd aan mijzelf, als ik verloor dan lag het steevast aan de loting, aan de wind of aan mijn ploeggenoot. Dit is een voorbeeld van de self-serving bias: het toeschrijven van successen aan jezelf en het toeschrijven van falen aan de omstandigheden of aan anderen.
Toen ik stopte met roeien omdat de loting altijd slecht was, kocht ik een tweedehands racefiets. Ik had er een halve dag voor gereisd en toen ik hem uitprobeerde bleek het eigenlijk niet helemaal een match. Toch kocht ik de fiets, want ik had er al zo ver voor gereisd. Dit is een voorbeeld van de verzonken kostenfout: het meenemen van kosten die niet meer ongedaan te maken zijn bij het maken van een beslissing.
Denkfouten zijn conclusies die we trekken op basis van onjuiste redeneringen. Sinds ik mij verdiept heb in dit onderwerp, lijkt het trouwens opeens overal op te duiken. Hier maak ik er gewoon weer één, de frequency illusion: op het moment dat je met een bepaald onderwerp bezig bent, zie je het opeens overal omdat je er onbewust naar op zoek gaat.
Denkfouten maken we allemaal, we maken ze onbewust, we maken ze dagelijks, en dus kleuren ze ook de bouwsector. Een half jaar geleden ben ik begonnen met mijn onderzoek naar de toekomstige relatie tussen publieke opdrachtgevers en opdrachtnemers. Ik ben gestart met een literatuurstudie en dat kleurde de bouwsector gitzwart met talloze faalkosten en tijdsoverschrijdingen. Ook hier lag een denkfout aan ten grondslag, ik baseerde mijn beeld van de bouwsector namelijk op artikelen die op een bepaalde manier geframed zijn – vanuit een probleemstelling.
Mijn beeld van de gitzwarte bouwsector veranderde dan ook compleet toen ik het volgende las: “Het is het waard om te onthouden dat de meeste projecten opgeleverd worden binnen de kleine marges van performance, budget en tijd, en meestal naar behoren werken” (Winch, 2010). Zo werd de bouwsector toch weer een stuk kleurrijker.
De reden waarom ik dit onderwerp belicht is niet om jullie te verontrusten met de gedachte dat er een irrationele onderzoeker aan het werk is. Zoals ik eerder al schreef maakt iedereen wel eens denkfouten. Het is alleen zaak om je er bewust van te zijn. Daar wordt immers ook voor gepleit in de Marktvisie: “we blijven weg bij vooroordelen, luisteren echt naar elkaar en vragen door”. Vooroordelen, oftewel stereotyperingen, zijn namelijk ook denkfouten.
Hoe wordt je die denkfouten dan de baas? Daar wijdde Neerlands Diep onlangs een webinar aan. Daarnaast beschrijven Kees Kraaijenveld en Suzanne Weusten in hun boek Nooit meer de weg kwijt in je brein hoe je deze mentale uitglijders kunt vermijden. Als onderzoeker probeer ik bijvoorbeeld niet alleen op zoek te gaan naar argumenten die mijn aannames bevestigen, maar ook naar tegengeluiden. Kan iemand mij vertellen welke bias ik daarmee vermijd?
Kraaijeveld, K., Weusten, S., Bovekerk, H., & Argumentenfabriek (Amsterdam). (2017). Nooit meer de weg kwijt in je brein: de gids voor helder denken. Amsterdam: De Argumentenfabriek.
Winch, G. (2010). Managing construction projects: an information processing approach (2nd ed). Chichester ; Ames, Iowa: Blackwell Pub.
